<p>Smart Energy Hubs (SEH’s) in Nederland bevinden zich in de pioniersfase, waarbij links en rechts initiatieven ontstaan. Regionale ontwikkelingsmaatschappij Oost NL stimuleert het ontstaan van deze samenwerkingsverbanden op het gebied van duurzame energieopwekking en -distributie door 10 startende SEH’s te ondersteunen en de opgedane kennis te delen. Vijftig professionals op het gebied van duurzame energie bezochten op 25 januari 2024 de masterclass Smart Energy Hubs, die Oost NL in samenwerking met HAN, University of Applied Science en Connectr in Arnhem gaf.</p><p>Hoe ontstaat een Smart Energy Hub? Daar zijn vele antwoorden op, want geen situatie op, bijvoorbeeld een bedrijventerrein, is hetzelfde. De overbelasting van het energienetwerk is momenteel de belangrijkste aanleiding. Door deze netcongestie kunnen uitbreidingsplannen van ondernemers, of zelfs de bouw van een nieuw bedrijventerrein of een woonwijk niet doorgaan, omdat de netbeheerder simpelweg niet tijdig genoeg kan voorzien in een net, waarmee de energievraag (elektriciteit) of de teruglevering kan worden getransporteerd.</p><figure class="image"><img alt="Masterclass_Smart_Energy_Hubs-02.jpg" src="https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/Masterclass_Smart_Energy_Hubs_02_04d2d7ccb0.jpg" srcset="https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/thumbnail_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_02_04d2d7ccb0.jpg 234w, https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/small_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_02_04d2d7ccb0.jpg 500w, https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/medium_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_02_04d2d7ccb0.jpg 750w, https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/large_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_02_04d2d7ccb0.jpg 1000w" sizes="100vw" width="1000"></figure><h2>Netcongestie</h2><p>Bij de Smart Energy Hub Zwolle-Noord, kortweg SZN, begon het in 2020 met teruglevercongestie. ‘Er werd zo veel zonne- en windenergie opgewekt, dat de netbeheerder aangaf dat we die niet allemaal konden terugleveren. Terwijl er vergevorderde plannen waren om veel meer duurzame energie op te wekken’, vertelt Maarten Epema. Hij is regisseur bij SZN en spreker tijdens de masterclass. ‘In december 2023 heeft Enexis, onze energieleverancier, ook leveringscongestie aangekondigd. Dat zorgt ervoor dat steeds meer ondernemers inzien dat het noodzakelijk is om lokale energiesystemen met elkaar te verbinden, waardoor je het opwekken van energie en de vraag ernaar beter kunt sturen.’</p><h2>Samenwerking cruciaal</h2><p>Samenwerking tussen ondernemers onderling op een bedrijventerrein en samenwerking van de ondernemers met overheden, zoals de provincie en gemeenten, maar ook met netbeheerders is cruciaal bij het functioneren van een Smart Energy Hub.&nbsp;<br>Het gaat om samenwerking op:<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;technische zaken (bijvoorbeeld extra meters)<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;technologisch gebied (ICT)<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;organisatorisch gebied<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;juridische zaken<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;financieel gebied</p><p>Het oprichten van een Smart Energie Hub is dus vrij complex. ‘Eigenlijk is er behoefte aan een soort verkeersregelaar als het om een efficiënte verdeling van de energietransporten gaat. Net als op het spoor en bij Rijkswaterstaat’, vat Milos Bunda, technisch adviseur SIGOHE MOOI EIGEN-project, het samen.</p><h2>Efficiënte verdeling van de energietransporten</h2><p>Om het energieverbruik van bedrijven in kaart te brengen en het vervolgens de transporten te kunnen sturen, moeten ondernemers bereid zijn die gegevens te delen. Bunda onderscheidt daarin verschillende complexiteiten:<br>1.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;bedrijven (partijen) optimaliseren hun eigen energieverbruik (“achter de meter”)<br>2.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;optimalisatie van de lokale vraag, opwekking en opslag. ‘Bijvoorbeeld door een elektrisch laadplein collectief te gebruiken of een vorm van gezamenlijke energieopslag te organiseren.’<br>3.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;optimalisatie van de energiestromen van de bedrijven via het lokale onderstation van de netbeheerder<br>4.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;het sturen van alle energiestromen. ‘Dan blijkt nagenoeg automatisch dat je zelfvoorzienend kunt zijn.’</p><h2>Pieken energieverbruik voorkomen</h2><p>Bij de ontwikkeling van het nieuwe bedrijventerrein Schiphol Airport Tradepark schrokken veel ondernemers toen de netbeheerder Liander in oktober 2020 aankondigde dat er door overbelasting van het energienet voorlopig geen stroom geleverd kon worden. ‘Dat gebeurde op het moment dat vier bedrijven een contract met Liander hadden en veel andere partijen net grond hadden gekocht’, zegt Bart Blokland, regisseur van de Smart Energy Hub Schiphol Trade Park. ‘We zijn toen gaan kijken wat netcongestie nu eigenlijk betekent en kwamen erachter dat de netbeheerder op een beperkt aantal piekmomenten niet aan de energievraag kon voldoen. Die piekmomenten moet je dus voorkomen. Dat kun je oplossen door energie te besparen waar het kan én door te schuiven met vraag en aanbod van energie.’</p><figure class="image"><img alt="Masterclass_Smart_Energy_Hubs-07.jpg" src="https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/Masterclass_Smart_Energy_Hubs_07_16bd7b7f22.jpg" srcset="https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/thumbnail_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_07_16bd7b7f22.jpg 234w, https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/small_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_07_16bd7b7f22.jpg 500w, https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/medium_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_07_16bd7b7f22.jpg 750w, https://cms.smartenergyhubs.klanten.blueflamingos.nl/uploads/large_Masterclass_Smart_Energy_Hubs_07_16bd7b7f22.jpg 1000w" sizes="100vw" width="1000"></figure><h2>Pittige gesprekken</h2><p>Het probleem is vaak dat ondernemers helemaal niet zitten te wachten op een gesprek over het energieverbruik van hun bedrijf, constateren Epema en Blokland. ‘Iedereen wil 24 uur per etmaal, zeven dagen in de week energiezekerheid. Daar betalen we toch voor zeggen ondernemers’, zegt Blokland. ‘We hebben ook pittige gesprekken gehad over samenwerking tussen bedrijven. In het begin zeggen ondernemers: ik ga mijn concurrent niet helpen. Het gaat erom dat je duidelijk maakt dat een smart energy hub iets is dat een investering vraagt, die lager is als je het samen doet dan wanneer je het individueel probeert op te lossen. Het is iets waar iedereen beter van wordt.’</p><h2>Coöperatie bedrijven</h2><p>Schiphol Trade Park is het eerste bedrijventerrein in Nederland met een collectief en duurzaam energiesysteem. Daarvoor is een coöperatie opgericht, waarin de bedrijven gevestigd op het terrein samenwerken en afspraken hebben gemaakt over het energieverbruik en het verdelen van de aanwezige capaciteit op het stroomnet. Om dat mogelijk te maken is er, in de woorden van Blokland, ‘een virtuele laag’ over het energienet gelegd, die realtime meet wat er gebeurt, waardoor er bijgestuurd kan worden. ‘Het is pionieren. De wetgeving staat bijvoorbeeld nog geen collectieve energieafname en -levering toe’, benadrukt Blokland. ‘Daar wordt hard aan gewerkt via het landelijk Actieplan Netcongestie . Vandaar dat de netbeheerder alleen toestemming geeft voor een pilotproject.’</p><h2>60 procent lagere investering</h2><p>SEH Schiphol Trade Park draait nu anderhalf jaar. ‘Met alle bedrijven gebruiken we 30 procent van de door de eerste vier bedrijven aangevraagde stroomtransportcapaciteit en we blijven daarmee keurig tussen de lijntjes van Liander’, meldt Blokland. ‘Gaat het stroomverbruik naar een piek, dan schakelen enkele bedrijven over opgeslagen duurzame energie. We hebben een gasgenerator achter de hand, voor als het niet lukt een piek op te vangen. Die hebben we eind 2023 één uur uit voorzorg aangezet, maar niet daadwerkelijk gebruikt. Het kan dus! En met een 60 procent lagere investering dan wanneer elk bedrijf zelf aan de slag was gegaan.’</p><h2>Blauwdruk SEH</h2><p>Smart Energy Hubs lijken de aangewezen oplossing om het gebruik van lokaal, duurzaam opgewekte energie te bevorderen én om netcongestie te voorkomen. ‘Het meest logische is om lokaal opgewekte, duurzame energie ook zo veel mogelijk lokaal te gebruiken’, stelt Bunda. Via het MOOI EIGEN-project werkt hij samen met zestien andere partijen aan een blauwdruk voor het realiseren van een SEH. ‘Het is een proces in verschillende fasen met steeds verschillende stakeholders.’<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fase 1: verkenning, waarbij alle partijen in beeld komen, duidelijk moet worden wat het draagvlak is en welke partijen willen participeren in een SEH.</p><p>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fase 2: ontwerpen en onderzoeken van goede businesscase (is het financieel haalbaar?) en een plan voor de technische haalbaarheid. ‘Dan ontstaat er een go/no go-moment en is het vaak nodig een exploitatiebedrijf op te richten’, verklaart Bunda.</p><p>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fase 3: kiezen van de juiste samenwerkingsvorm (geen winstoogmerk) voor het exploitatiebedrijf en het borgen van kwaliteit en continuïteit. Denk aan governance: hoe richt je de zeggenschap van de verschillende partijen in.</p><p>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fase 4: daadwerkelijke realisatie SEH, waarbij de exploitatie en het assetmanagement (welke partijen brengen wat in) vorm krijgt.</p><h2>H2-productie</h2><p>Bij de start van de SEH regio Zwolle-Noord was er een overschot aan duurzaam opgewekte energie met zicht op veel meer opwekking daarvan. Dat zorgde ervoor dat er meteen is nagedacht over een slimme manier van opslag, omzetting (conversie) en slimme sturing van energiestromen. ‘Zo kwam de productie van waterstof in beeld’, zegt Epema. ‘Het Waterschap Drents Overijsselse Delta is ook in het gebied gevestigd en is geïnteresseerd in waterstof om hun grote pompen aan te drijven. In een later stadium bleek dat de zuurstof, die bij de productie van waterstof ontstaat, gebruikt kan worden bij de afvalwaterzuivering. Daar is een innovatieve ondernemer ingestapt, die nu in samenwerking met het waterschap een waterstof-elektrolyser aan het bouwen is.’</p><h2>Regionale aanpak</h2><p>De organisatiegraad op bedrijventerrein Hessenpoort in Zwolle-Noord is hoog, wat een voordeel is. ‘Toch was onze grootste uitdaging hoe onze coalitie van samenwerkingspartners eruit ging zien’, stelt Epema. ‘We hebben gekozen voor een publiek-private samenwerking tussen overheden en bedrijven en een regionale aanpak. We werken bijvoorbeeld samen met vier gemeenten, Zwolle, Staphorst, Dalfsen en Zwartewaterland en de provincie Overijssel.’</p><h2>Start met drie bedrijven</h2><p>Er is tevens voor gekozen om klein te beginnen: de SZN is in oktober 2023 met drie bedrijven van start gegaan. De acht volgende bedrijven haken voor eind april 2024 aan. De opzet is dat uiteindelijk alle bedrijven in de regio meedoen. Epema: ‘We denken groot en zijn klein begonnen. Zo kun je allerlei praktische hobbels onderweg makkelijker oplossen.’</p><h2>Rol bedrijven kan wisselen tijdens proces</h2><p>Blokland noemt een praktijkvoorbeeld van wat hij een ‘rolwisseling tijdens het proces’ noemt: ‘Bij de start van een SEH zijn er bedrijven met voldoende energiecapaciteit, bijvoorbeeld doordat ze zelf duurzame energie opwekken. Besluit zo’n bedrijf bijvoorbeeld elektrische trucks aan te schaffen, dan kan het zo maar zijn dat het bedrijf van een energieleverancier verandert in een bedrijf dat te weinig energie heeft.’</p><h2>Kritische succesfactoren</h2><p>Wat zijn de kritische succesfactoren voor het slagen van een smart energy hub? Dat blijkt een heel lijstje te zijn:<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;‘Allereerst: brandende urgentie, er moet een energieprobleem zijn’, zegt Blokland. ‘En benoem een probleemeigenaar, met deze materie aan de slag gaat, anders leunt iedereen achterover en gebeurt er niets.’&nbsp;<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ook belangrijk is, zoals Epema het zegt: ‘De innerlijke kracht van de lokale organisatie, daarbij gaat het om de organisatiegraad en de relaties tussen de bedrijven onderling.’<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Een goede parkmanager<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Goede samenwerking met de netbeheerder<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Kwalitatief goede ICT-netwerkstructuur. Epema: ‘Dat is het hart van een SEH.’<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Gezonde waardepropositie: de kosten eerlijk delen<br>•&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Duidelijk projectmanagement: wat gebeurt wanneer en waarom</p><h2>Praktijk is weerbarstig</h2><p>‘De praktijk is vaak weerbarstig als het gaat om de oprichting van een Smart Energy Hub’, stelt Robert-Niels van Droffelaar, business developer energie bij Oost NL aan het eind van de masterclass. ‘We zien dat de eerste fase vaak lang duurt, terwijl er ondertussen bijvoorbeeld een intentieovereenkomst met de netbeheerder nodig kan zijn. Of er ontstaat behoefte aan een andere wijze van financieren, omdat er naar een bredere schaal wordt gekeken. Duidelijk is dat er vanmiddag een dieper inzicht is geschetst in wat Smart Energy Hubs zijn, waarom ze relevant zijn en wat de potentie is. Daarbij zijn ook concrete handvaten en tools aan de orde gekomen, waarmee je direct aan de slag kan.’</p><p>&nbsp;</p>

Hoe ontwikkel je een Smart Energy Hub?